AANKONDIGING
Het museum de Schilpen, het Westlands Schaatsmuseum en Maaslands IJsvermaak
hebben de handen ineen geslagen en organiseren deze hele zomer
een ijskoude tentoonstelling "IJspret in vroeger tijden".
De officiële opening is op woensdag 26 april om 17:00 uur
en zal verricht worden door de burgemeesters van Westland en Midden-Delfland.
De tentoonstelling is daarna t/m 10 september te bezoeken in museum De Schilpen,
's-Herenstraat 24 in Maasland. Tel. 010 591 33 34
Voor openingstijden zie de website van het museum.
Er is ook een begin gemaakt met de schaats/winterpagina
alles moet zijn plek nog vinden
De bedoeling van deze pagina is m'n eigen schaatscollectie
te tonen.....
Mijn nieuwe plekje, in Arum,
een dorp gelegen aan de Elfstedenroute
geeft een uitgelezen mogelijkheid de schaatscollectie
permanent ten toon te stellen en...
...mogelijk wordt deze aangevuld met winterse aardigheden van....
Arum
Nieuwe website.....(in progress)
schaatsschilderijen.frl
Hans van Helden stond in de Nederlandse schaatswereld bekend als een enfant terrible.
Hij ging zijn eigen gang en had volgens zijn collega-schaatsers een grillig karakter.
Hoewel hij een excellente schaatstechniek had (stilistisch was hij niet te overtreffen) en ook zeer getalenteerd was,
haalde hij nooit een gouden medaille in een groot internationaal toernooi.
Zilver en brons staan wel op zijn palmares. In 1968 won van Helden de 7e Oldambtrit.
Na 1993 trok Van Helden zich terug.
In december 2015 kwam het boek 'Hoe sterk is de eenzame schaatser',geschreven door Erik Dijkstra ,
uit bij Uitgeverij Carrera waarin zijn leven is beschreven.
Ijspret voor de Basiliek in m'n geboorteplaats Laren
Schaatsen op de Brink in Laren
Schilderij van Frans langeveld, olie op doek 1926
Winters schaatstafereel op de oude ijsbaan van Midsland
De ijsbaan van Midsland wachtend op de vorst
Links het voormalige atelier
Kleurplaat 'Terschelling Schaatst' ter gelegenheid van de ijsbaan onder de Brandaris 2005
Kleur 'm met de cursor...
Op het schilderij zijn een paar Hollandse krulschaatsen,
ijsklompen een sleetje en een paar oude houten
ski’s uit de collectie te zien
Eric Heiden, Lake Placid 1980
De eerste schaatsjes, waar het mee begon....
In 1976 vond ik op een feestmarkt een paar van die
oude schaatsjes. Gek van schaatsen was ik al jaren,
ik kocht ze voor voor een paar gulden en zo begon een omvangrijke
verzameling. Al verzamel ik niet meer actief, de collectie
bestaat uit vele soorten en maten schaatsen.
Maar niet alleen schaatsen, ook sleetjes, ijsklompen
(klompen met ijzeren pinnen aan de onderkant tegen het
uitglijden) houten ski’s uit vroeger jaren, oude
prenten met ijspret-taferelen, boeken posters en allerlei
andere winteraardigheden. Olieverf schilderij uit 1988, uitbeeldend het schaats fenomeen Eric Heiden,
Ontmoeting met Yvonne van Gennip in Innsbruck, tijdens een trainingskamp.
Een wedstrijd op de 'thuisbaan' Utrecht, jaren 80 DAVOS Annemarie schaatsend op de Davoser ijsbaan. De beroemde natuurijsbaan van Davos, geopend in 1877 op 1560 m boven zeeniveau. De Zweed Gustafson met op de achtergrond nog in volle glorie
Het nieuwe ijsbaangebouw, rechts midden. Poster voor het kampioenschap van 1906. NIEUWS LAATSTE NIEUWS...11 augustus 2016
Een hoogtepunt
op schaatsgebied is natuurlijk een Elfstedentocht.
Miljoenen Nederlanders zien dan via de televisie
de belevenissen van de duizenden sportievelingen
op het Friese ijs. Zo zien zij dat de overgrote
meerderheid van de Elfstedentochtrijders de rit
op de welbekende Noorse schaatsen volbrengen.
Slechts een enkele zonderling rijdt nog op
Friese doorlopers of andere houten schaatsen.
Dit is een hele begrijpelijke ontwikkeling.
Houten schaatsen moeten tijdens de tocht verschillende
malen opnieuw ondergebonden worden.
Bovendien zijn de ijzers van de houten schaatsen
breder en dus langzamer dan die van de Noren.
De meeste schaatsers verkiezen comfort boven de
romantiek van een oud-Nederlandse schaats.
Jammer genoeg is daardoor de verscheidenheid in
soorten vrijwel verdwenen. In vroegere tijden was
dat wel anders, schaatsen werden toen met de hand
gemaakt. Drie verschillende ambachtslieden werkten
aan één paar schaatsen. De smid smeedde de
ijzers, de timmerman zorgde voor het houten voetbed
en de leerbewerker bracht tenslotte de riempjes aan.
Zo kreeg ieder paar schaatsen zijn eigen
uiterlijk.
die vijf keer goud won
tijdens de olympische spelen van Lake Placid 1980,
hier tegen de Noor Stensjemmet op de 1500 m
Ze maakte toen deel uit van Jong Oranje, eind jaren 70
Tot de komst van de overdekte schaatsbanen een van de snelste banen ter wereld.
Hier gefotografeerd tijdens een van mijn paragliding vluchten.
Kort na de brand in de nacht van 23 Augustus 1991
die het prachtige houten ijsbaangebouw volledig in de as legde.
De baan waar al in 1898 het WK allround voor mannen werd gehouden.
Vele wereldrecords werden er gebroken, waaronder de eerste 1500 meter
onder de twee minuten door Ard Schenk (1.58,7).
De Noor Peder Østlund verbeterde in het weekend van 10-11 feb. 1900
op vier afstanden het wereldrecord.
Schaatsen in Davos is soms Russische roulette. De afgelasting van het WK in 1977,
wegens de invallende dooi, was voor de Internationale schaatsunie (ISU) aanleiding
grote toernooien alleen nog toe te wijzen aan steden met een kunstijsbaan.
Binnen een week lukte het Thialf de wedstrijd over te nemen en te organiseren.
en zon, het houten gebouw met tribune.
FEBRUARI 2016
Welke schaatser denkt niet met weemoed aan Davos?
Decennialang was het Zwitserse kuuroord het mekka van het langebaanschaatsen.
Sinds de eerste wedstrijden in 1894 werden er op de 1560 meter hoogte gelegen
natuurijsbaan tientallen kampioenschappen en records gereden.
Maar nu lijkt het doek gevallen voor de ooit zo magische ijsbaan.
MAAR.........
IJsbaan Davos houdt definitief op te bestaan
Doek valt na 122 jaar voor de eens roemruchte baan.......
Terugblik
De schaatssport heeft mij altijd al geboeid. De vloeiende
bewegingen van een schaatsenrijder met een goede
techniek zijn prachtig om naar te kijken. Zelf schaatste
ik geen deuk in een pakje boter, maar goed... Toen ik op
die feestmarkt tegen die oude schaatsjes aanliep
besefte ik dat er, voorafgaande aan het ontstaan van
de huidige supersnelle klapschaatsen, een heleboel verschillende
soorten schaatsen werden ontwikkeld. Die ontwikkeling
wekte mijn belangstelling. Een jaar of vijfentwintig dertig geleden
was het nog betrekkelijk gemakkelijk om aan oude
schaatsen te komen. Ik kocht ze voor een paar gulden op
rommelmarkten of in een antiekwinkeltje. Soms kreeg ik
oude schaatsen kado van een kennis die mijn verzamelwoede
kende. Later nam de interesse in oude schaatsen
toe. Dat is natuurlijk leuk, men gooide ze niet meer
zo snel weg. Maar het heeft ook zijn mindere kanten.
Er ontstaat een schaatshandel. Handelaren zijn niet te
benauwd om voor een paar oude schaatsen veel geld te
vragen. Zo gaat de gein van het verzamelen er snel af.
”Glissers” ± 700. De vindplaats is een terp in Anjum, Fryslân.
”Glissers” Manier van voortbewegen op de 'botschaatsen'. Afbeelding uit het boek 'Wat Aarde Bewaarde' ± 1943
Houten schaatsen Detail schilderij Jheronimus Bosch, Detail schilderij Jheronimus Bosch, Detail schilderij Pieter brueghel de Oude
Een houtsnede uit 1496 toont ons de val van de heilige
Liduina of Lidwina op het ijs. Op deze beeltenis draagt Liduina houten
schaatsen. Hoewel haar val al in 1396 plaatsvond, wordt toch
al aangenomen dat de beeltenis een realistische weergave is
en Liduina werkelijk op houten schaatsen reed. In de zeventiende
en achttiende eeuw nam het aantal soorten schaatsen
snel toe. Aan het begin van de 19e eeuw onderscheidde men
de honderden verschillende soorten schaatsen. Men kon wel
spreken van een paar hoofdtypen. Allereerst was er de gewone
Hollandse schaats. Het ijzeren gedeelte dat voor de voet
uitsteekt (de ”hals” genaamd) loopt uit in een krul.
Vaak werden die krullen er na verloop van tijd afgezaagd
omdat ze in elkaar konden haken en zo de schaatsers ten val
brachten. Vervolgens onderscheidt men de Friese schaats.
Bij dit type werd de hals met hout bekleed. Zo ook bij de
Noord-Hollandse schaats en de Groninger-schaats, bij deze
laatste werd het hout meegebogen met het hoog oplopend ijzer.
Was er eerst nog een gesmeed puntje, later werd dit ook wel
met een messing knopje bekleed. Dit knopje had vaak de vorm
van een eikeltje, het symbool van kracht en standvastigheid.
Misschien wel de oudste hout/metaal schaats ter wereld, ± 1200
In 1396, op 15-jarige leeftijd ging Liduina samen met vriendinnen
Groninger schaatsen
Dan is er nog de Hollandse baan schaats, een
verkorte versie van de Friese schaats. Van deze hoofdtypen
zijn er tientallen in de collectie. Sommige zijn nog gemaakt
door ambachtslieden, anderen werden later in een fabriek
vervaardigd. Natuurlijk zijn lang niet alle schaatsen in deze
hoofdtypen onder te brengen. Schaatsen met een afwijkende vorm
zijn voor verzamelaars een geliefd object. Een voorbeeld van
zo’n afwijkende schaats is de zogenaamde duplex schaats.
Het voetbed van de duplexschaats is van metaal en de ijzeren
glijders zijn omkeerbaar. Zo zijn beide kanten van het ijzer
te benutten. De ene kant is geslepen voor langere afstanden,
de andere kant is geslepen in de ronding van een kunstschaats.
Duplexschaats, beweeg cursor over het plaatje om te wisselen van ijzer. Brennermoor schaats, Herm. Wirths & Sohn, Remscheid Kinder krulschaatsje, voetstapel 20 cm Baanschaats Bewerkte krulschaats. Door handwerk zijn ze niet identiek Een luxe uitvoering van wat lijkt het Bergambachter model. Ankeveen op de schaats 1928, het dorp van m'n voorouders. Tentoonstelling in het Rechthuis van schaatsen en winterse aardigheden uit de collectie,
Het valt op dat veel mensen iedere willekeurige houten schaats
met de term Friese doorloper betiteld. Wie meent echte Friese
doorlopers in zijn bezit te hebben moet letten op de volgende
twee kenmerken. Ten eerste is er sprake van een Friese schaats,
de hals heeft dus een houten bekleding. Het tweede kenmerk
betreft de extra verlenging na de ijzeren bout die het hout
met het ijzer verbindt. Dus het ijzer loopt na de bevestiging
door, vandaar de benaming ”doorloper”. Het is een latere manier
van bevestigen, het idee er achter is dat men dan een langer
glijvlak verkreeg. Bij andere typen zag men een zelfde
verandering.
Een andere, tot de verbeelding sprekende schaats is de
zogenaamde ”Zwanehals”. Een van oorsprong uit Duitsland
afkomstige schaats. Het ijzer van deze schaats is bewerkt met
prachtige barokke versierselen en de hals en tevens beveiliging
loopt door in de vorm van de kop en hals van een zwaan.
Afbeelding van een Zwanenschaats. Prachtig gemaakte gestileerde 'Zwaantjes'. Anonieme handgemaakte schaatsjes. Bergambachterschaats met koperen voetplaten De originele verpakking van hierboven afgebeelde schaatsen. Advertentie: smeden gevraagd. Aluminium doorlopers van Batavus ± 1940 IJsklompen Marker ijsklompen Onderbindijzers tegen uitglijden Zakmesje in de vorm van een schaatsje, lengte ingeklapt 8,6 cm
Bonbonnière
Beide botten zijn gebroken op de gaten.
In de goede verzameltijd heb ik een paar Glissers
weten te bemachtigen. Glissers zijn de eigenlijke voor
lopers van de schaats. Een rib of schenkel van een koe
of schaap
werd aan één kant glad geslepen en in de uit
einden van het been boorde men gaten. Door de gaten staken
banden of touwen zodat het been onder de schoen kon worden
bevestigd. Zo gleden onze voorvaderen al in het jaar nul
over het ijs. Meestal gebruikten ze een prikstok om zich
af te zetten. Het is moeilijk vast te stellen hoe oud de
glissers zijn. Benen glijders werden nog gebruikt tot ver
in de 19e eeuw. Vooral door kinderen en mensen die zich
geen echte schaatsen konden veroorloven maar wel mee wilden
doen aan de ijspret.
Waarschijnlijk werden de eerste houten schaatsen in de
dertiende eeuw vervaardigd. Bij opgravingen
in Amsterdam stuitte men op een complete smederij uit 1200
tot ± 1275. Op vier meter onder het straatniveau vond
men wat tot nu de oudste ijzer met hout schaats mag worden
genoemd. Verder moet men afgaan op
middeleeuwse afbeeldingen van schaatsende mensen, zoals
te zien op schilderijen van Jheronimus Bosch of Pieter Brueghel.
Tuin der Lusten 1480-1490.
Antonius Drieluik ± 1501.
De Volkstelling 1566.
(collectie Bureau Monumenten en Archeologie)
schaatsen op de dichtgevroren Maas. Houtsnede 1496
ter gelegenheid van het 100 jarig bestaan van de Ankeveense ijsclub in 1987.
Inmiddels is het 125 jarig bestaan natuurlijk ook al gevierd.
Met opschrift: Richard-Herdermesser Solingen
Kampioenschaps pins en speldjes
Tegels met schaatsers
Schaatsslijpblok
De noor Harald Hagen stond aan de basis van de huidige Noorse schaats.
De schaatsen op de afbeelding zijn van Lars Hansen Hagen.
Detail van schaats gemaakt bij de Fa. L.H. Hagen & Co uit Oslo.
De naam Oslo werd in 1048 veranderd in Christiania daarna Kristiania en sinds 1924 weer Oslo.
Deze Hagen noren zijn dus van na 1924.
Hagen was een geweermaker, te zien aan het bedrijfswapen op de pot van de schaats.
Maar ook ski’s werden er gefabriceerd, oa de ski’s van Scott voor zijn Zuidpooltocht.
Lees meer....Het eerste schaatschilderij uit 1809
SCHAATSHISTORIE.NL GELANCEERD!
Zaterdag 1 oktober is tijdens de Najaarsbijeenkomst van de Poolster,
onze nieuwe website Schaatshistorie.nl officieel in gebruik genomen!
Eindelijk kunnen we Nederland en de rest van de wereld
het resultaat tonen van een jaar lang noeste arbeid!
Schaatshistorie is ontstaan vanuit (verzamelaarskring) stichting 'De Poolster'
met het doel de rijke Nederlandse schaatscultuur levend te houden.
Binnenkort meer.....
To be continued.....
© louis hagen 2018
TOP